بازار ثانویه چیست؟
نقش رکن " بازارگردان" در فرآیند انتشار صکوک چیست؟
یکی دیگر از ارکان اوراق بهادار اسلامی بازارگردان است. بازارگردان، کارگزار معامله‌گر يا شرکت تامين سرمايه‌اي است که با اخذ مجوز لازم با تعهد به افزايش نقدشوندگي و تنظيم عرضه و تقاضاي اوراق و تحديد دامنه نوسان قيمت آن، به داد و ستد آن اوراق مي‌پردازد. بازارگردان اوراق اجاره توسط باني معرفي و در صورت كفايت سرمايه با تأييد سازمان انتخاب مي‌گردد.(ماده 9 دستورالعمل انتشار اوراق اجاره)
يكي از وظايف بازارسازان يا بازارگردانان متخصص بورس حفظ بازارِ روان و منظم است. به همين دليل هر وقت كه تعادل سهام‌هاي تخصيص داده شده به آنها به هم بخورد آنها وارد عمل شده و با خريد و فروش سهام به حساب خود به تعديل عرضه و تقاضا كمك مي‌كنند. به همين دليل آنها بايد سرمايه كافي داشته باشند. در واقع بازارگردانان همزمان نقش خريدار و فروشنده اوراق بهادار را بر عهده دارند.
بازارگرداني در دو مفهوم مطرح است. در يك معني، بازارگرداني يعني مديريت بازار كه شامل برنامه‌ريزي، اجرا و كنترل امور گوناگون بازار و ابعاد مختلف بازاريابي است. در معني ديگر بازارگرداني به معني واسطه شدن در معاملات و خريد كالايي به نام خود و فروش آن است. آنچه مورد نظر ما در اين بحث است معني دوم بازارگرداني است.
بازارگردان نهادي است كه در روان نمودن بازار ثانويه اوراق بهادار نقش دارد و زماني كه بازار اوراق بهادار با كسادي روبه‌رو گردد اين نهاد با خريد و فروش سهام به رواني بازار كمك مي‌كند. بازارگردان موظف است تا در مواقعی که دارنده اوراق به نقدينگي نياز دارد و خواهان فروش اوراق خویش در بازار ثانویه است اما به دلیل رکود بازار خریدار مناسبی برای اوراق نمی یابد اوراق را از دارنده خریداری نماید. بازارگردان به تبادل اوراق اشتغال دارد. از یک سو اوراق را خریداری و از سوی دیگر به فروش آن ها مبادرت می ورزد. از اين رو به لحاظ حقوقي بازارگردان مانند هر خريدار ديگر اوراق عمل مي‌نمايد و تفاوت اين نهاد با خريدار عادي اوراق در اين است كه بازارگردان موظف به خريد اوراق در وضع كسادي بازار اوراق بهادار است.
نظر به ضرورت بازارگردانی اوراق اجاره قبل از سررسید نهایی، قراردادی میان نهاد واسط و بازارگردان منعقد می‌گردد.عمل بازارگردان در اوراق اجاره بسته به اينكه دارايي كه اوراق مذکور براي خريد آن صادر شده باشند منقول يا غيرمنقول باشد، تجاری یا غیر تجاری محسوب مي‌شود. با اين توضيح كه اگر دارايي مذكور منقول باشد به واسطه اینکه خريد و فروش اوراق به منزله انتقال دارايي مشاع از فردي به فرد ديگر است، عمل بازارگردان مطابق بند يك ماده 2 قانون تجارت كه مقرر مي‌دارد: «خريد يا تحصيل هر نوع مال منقول به قصد فروش يا اجاره . » تجاري تلقي مي‌شود و بازارگردان نيز تاجر خواهد بود. اما اگر دارایی پایه انتشار ارواق اجاره غيرمنقول باشد و مورد دادوستد قرار گيرد انتقال اموال غيرمنقول تلقي شده و مطابق ماده4 قانون تجارت به هيچ وجه تجاري تلقي نخواهد شد.
در قرارداد نمونه‌اي كه پيرامون بازارگرداني طراحي شده است بازارگردان موظف است وجه التزام تأخیر در تأمین منابع نهاد واسط را به موجب ضمانت‌نامه بانكي نزد نهاد واسط به وديعه بگذارد. اين امر از آن روست كه بازارگردان به منظور خريد اوراق بايد مبالغي در اختيار داشته باشد و به موقع اين مبالغ را به فروشنده سهام يا اوراق بهادار بپردازد. براي تاخير در اين پرداخت قانونگذار معين نموده تا وجه التزامي از بازارگردان گرفته شود تا در صورت ندادن وجوه و يا تاخير در پرداخت مبالغ مربوط به اوراق بهادار از محل وجه التزام مذكور، خسارات تامين گردد.
ماهيت حقوقي قرارداد بازارگرداني در اوراق بهادار به نوعي «تعهد خريد» است. اين قرارداد از نوع قراردادهاي ذيل موضوع ماده 10 قانون مدني و لازم الاجراست. تعهد بازارگردان اين است كه متعهد مي‌شود در صورتي كه اوراق بهادار در بازار ثانوي به فروش نرسيد اوراق مذكور را خريداري نموده و سپس آن را به نام خويش به فروش رساند.
خبر مهم درباره نرخ سود
اقتصادنیوز نوشت: بررسی نرخ سود در بازارهای مالی هفته چهارم فروردین ماه ۱۴۰۱ نشان از ثبات در اکثر بازار ها داشته است. تنها در این میان بازار مسکن در این هفته شاهد افت نرخ سود تا سطح ۲۲.۱۴ درصد بوده است.
روند نرخ سود ها در بازار های مالی در هفته اخیر فروردین ماه ۱۴۰۱ نشان از ثبات نرخ سود ها داشته و در برخی موارد نیز کاهشی بوده است. به طور کلی هر هفته در بازار های مالی می توان از طریق رفتار نرخ سودها روند معاملات و رکود بازارها یا عدم آن را بررسی کرد. در مهم ترین این بازار ها نرخ بهره در هفته اخیر تغییری را ثبت نکرده است.
ثبات نرخ سود بین بانکی در ۱۴۰۱
در هفته چهارم فروردین ماه نرخ بهره در سال جاری برابر با ۲۰.۲۹ درصد به ثبت رسیده که در قیاس با هفته قبل تقریبا بدون تغییر بوده است. در بازار بین بانکی به طور کلی معاملات میان بانک ها و بانک مرکزی با نرخ سود مشخص و تاریخ سررسید کوتاه مدت انجام می شود. نرخ سود در این بازار در دامنه ۱۴ تا ۲۲ درصد نوسان دارد. در حالی نرخ سود بین بانکی در بازار تغییری نداشته که این نرخ سود در بازار باز نیز تغییری را ثبت نکرده است.
هفته های ثابت در نرخ سود در بازار باز
دومین بازاری که بانک مرکزی به صورت هفتگی در آن با تزریق و جذب پول در آن سعی در مدیریت نقدینگی بانک ها دارد بازار باز است. در این بازار بانک مرکزی با خرید اوراق از بانک ها در نهادهای مالی پول بسط می دهد. این اوراق نرخ سود معلوم و تاریخ سررسید میان مدت دارد که در این هفته ها غالبا ۷ روزه بوده است.
نرخ سود در بازار باز در هفته های اخیر ثابت مانده و در کف دوساله این بازار قرار داشته است. این نرخ معادل با ۱۹ درصد بوده و نوسانی نداشته است.
روند کاهشی و ثابت در نرخ سود بازار ثانویه
در بازار ثانویه بانک ها و مشتریان بازار اولیه که در خرید اوراق بدهی دولتی مشارکت داشته اند اوراق خود را در این بازار به همراه سایر اوراق اخزا و . به خرید و فروش می گذارند. روند نرخ سود در این بازار از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و در هر روز روندی متفاوت را به ثبت می رساند.
در همین راستا نرخ سود در بازار ثانویه در اوراق یک ساله در ابتدای هفته قبل در حد ۲۲ درصد قرار داشته که در انتها به ۲۱.۸ درصد تنزل پیدا کرد.
اوراق با سررسید دو ساله و سه ساله نیز در این بازار تقریبا ثابت مانده و به ترتیب در سطح ۲۲.۵ و ۲۳ درصد ثابت مانده است.
روند کاهشی نرخ سود وام مسکن
در سال جدید قاعده وام مسکن از طریق خرید اوراق تسهیلات بانک مسکن تغییر کرده و به حالت قل خود بازگشته است. پیش از سال جدید افراد متقاضی وام مسکن می توانستند نیمی از هزینه خود را برای خرید اوراق تسه هزینه کرده و نیمی دیگر را از بانک مسکن با نرخ سود ۱۸ درصد وام تهیه می کردند.
نرخ سود در بازار وام مسکن در این هفته ها کاهشی شده و با کاهش هزینه وام مسکن این رقم نیز به حداقل خود در ماه های اخیر رسیده است.
نرخ سود در هفته سوم فروردین ماه برابر با ۲۰.۶ درصد بوده که در هفته چهارم تا سطح ۲۰.۱۷ درصد افت پیدا کرد.
فروش اوراق رهنی از نظر شرعی در بازار ثانویه و اولیه مجاز است
ایلنا: دبیر شورای فقهی بورس و اوراق بهادار با بیان اینکه فروش اوراق رهنی در بازار اولیه و ثانویه از نظر شرعی مشکلی ندارد گفت: تبدیل مطالبات به اوراق رهنی ابزار جدیدی برای فروش مطالبات بانک‌ها است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مصباحی مقدم در مراسم رونمایی از اوراق رهنی بانک مسکن و راه‌اندازی بازار رهن ثانویه با بیان اینکه اوراق رهنی ثانویه مطالبات بانک‌ها از مشتریان است، گفت: این مطالبات را می‌توان به شخص دیگری فروخت.
وی افزود: مطالباتی که بانک‌ها از مشتریان خود دارند و این مطالبات اگر از راه عقود مبادله‌ای مانند فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و جعاله انجام گرفته باشد این نوع از مطالبات می‌تواند به اوراق تبدیل شود.
دبیر شورای فقهی بورس و اوراق بهادار با بیان اینکه بانک‌ها که دارای مطالباتی هستند، می‌توانند این مطالبات را به بازار ثانویه چیست؟ بازار ثانویه چیست؟ اوراق تبدیل کنند که هرچه مدت آن طولانی‌تر باشد صرفه بیشتری دارد.
مصباحی‌مقدم ادامه داد: با دادن تسهیلات به مشتریان نقدینگی از چرخه بانک‌ها خارج میشود اما در فروش اوراق نقدینگی همچنان نزد بانک‌ها وجود دارد.
دبیر شورای فقهی بورس و اوراق بهادار ادامه داد: یکی از مشکلات بانک‌ها داشتن کفایت بازار ثانویه چیست؟ سرمایه است و اقتضا میکند که بانک‌ها قدرت تسهیلات داشته باشند. این تسهیلات اگر به نقطه کفایت سرمایه بانک‌ها برسد بیش از آن را بانک‌ها توان پرداخت ندارند اما در انتشار اوراق این اتفاق نمی‌افتد و امکان وام‌دهی بانک‌ها هم افزایش پیدا می کند.
وی با بیان اینکه یکی از شاخص‌های کارآمدی بانک‌ها نسبت‌های مالی این نهادها است گفت: در تبدیل مطالبات به اوراق نسبت‌های مالی بانک‌ها هم بهبود پیدا میکند.
دبیر شورای سیاسی بورس اوراق بهادار ادامه داد: از نظر فقهی و شرعی تبدیل مطالبات به اوراق اشکالی ندارد و می‌توان نسبت به آن اقدام کرد. هرچند که در فقه بازار ثانویه چیست؟ اهل سنت بر این کار ایراد گرفته میشود اما از نظر فقه شیعه تبدیل مطالبات بانک‌ها به اوراق رهنی اشکالی ندارد.
وی افزود: بنابراین می‌توان طلب را به شخص ثالث با قیمت کمتری فروخت.
مصباحی مقدم ادامه داد: اکثر مراجع تقلید قادر به این هستند که می‌توان مطالبات را به صورت نقد به فرد دیگر فروخت و به طور قطع تنزیل بدهی با ربا متفاوت است و ربا به معنی افزون گرفتن در مدت زمان بالا است اما در اوراق رهنی و تنزیل بدهی مدت و مبلغ کاهش می‌یابد.
مصباحی مقدم گفت: فروش اوراق رهنی در بازار ثانوی هم مجاز است به شرط اینکه اوراق رهنی مبتنی بر بدهی‌های قطعی باشد و بدهی‌ها دارای وثیقه معتبر و محکمی باشند.
دبیر شورای فقهی بورس و اوراق بهادار ادامه داد: نه سوری‌سازی در این معاملات قبول است و نه فروش اوراق بدون پشتوانه.
مصباحی مقدم گفت: فروش اوراق رهنی در بازار اولیه هم مجاز است و این یک ابزار جدیدی است که کمک میکند بدهی معوقه بانک‌ها به اوراق تبدیل شود.
بازارهای ثانویه در بورس چیست؟مفهوم و ارتباط آن چیست؟
بازارهای ثانویه در بورس سهام به بازارهای اطلاق می شود که در آنها سهامی که در گذشته منتشر و معامله شده‌اند به وسیله سرمایه‌گذارها خرید و فروش میشود. بورس سهام نیویورک و سیستم کامپیوتری متعلق به انجمن ملی معامله گران و اوراق بهادار (نزدک) نمونه‌هایی شناخته شده‌ای از بازارهای ثانویه سهام هستند. وقتی که معامله ای در بازار ثانویه سهام رخ می‌دهد ،وجوه مالی اغلب از طریق شرکت کارگزاری و یا شرکت که نقش واسطه بین خریدار و فروشنده را ایفا میکند، مبادله میشود. ناشر اولیه سهام در انتقال سهام و یا وجوه مالی نقشی ندارد در این بخش بازارهای ثانویه سهام‌فرایند‌معاملات‌و‌شاخص‌های‌عمده سهام را بررسی خواهیم کرد.
بورس سهام آمریکا:
سه بازار عمده سهام عدالت متحده آمریکا عبارتند از: بورس سهام نیویورک سیستم کامپیوتری متعلق به انجمن ملی معامله‌گران اوراق بهادار و بورس سهام آمریکا در شکل ۶-۸ و ۷-۸ این سه بازار بر اساس داده‌های ارائه شده مقایسه شده‌اند. شکل ۶-۸ حجم دلاری معاملات هر یک از سه بازار در فاصله زمانی بین سال‌های ۱۹۷۹ تا ۲۰۰۷ نشان می‌دهد: شکل۷-۸ نیز بیانگر تعداد شرکت‌هایی است که در فاصله زمانی بین سال های ۱۹۷۹ تا ۲۰۰۷ در هر یک از بازارها پذیرفته شده‌اند، چیزی که با توجه به حجم دلاری معاملات و تعداد شرکت های پذیرفته شده در این بازارها واضح و مبرهن است این بود که اگرچه بورس سهام نیویورک اولین بازار سهام و نزدیک دومین بازار توانمند به شمار می‌رود، با این حال فعالیت های بورس سهام آمریکا از لحاظ در سطح پایینی قرار دارد همچنین در آمریکا بورس‌های سهام کوچکتری از قبیله بورس سهام شیکاگو بورس سهام فیلادلفیا بورس سهام بوستون و بورس سهام سین سیتی است حجم معاملاتی که در این بورس ها صورت می گیرد بیشتر از ۵ درصد حجم معاملات روزانه سهام در ایالت متحده آمریکا نیست. توجه داشته باشید که در سال ۲۰۰۷ میلادی ارزش کل سهام پذیرفته شده در این بازارها را چیزی بیش از ۲۳ تریلیون دلار را شامل می شود. این حجم سهام شامل سهام شرکت هایی است که ورشکسته نشده اند.
بورس سهام نیویورک
بورس سهام نیویورک یورنکست شناخته‌شده‌ترین بورس سازمان یافته ایالت متحده آمریکا به شمار می رود. این بورس با ادغام گروه بورس سهام نیویورک و یوونتوس (که در سال ۲۰۰۰ از ادغام بورس پاریس و بروکسل و آمستردام) بود ایجاد شده بود در ۴ آوریل سال ۲۰۰۷ میلادی ایجاد شد بورس سهام نیویورک است که از ادغام ۶ بورس سهام در ۵ کشور مختلف و ۶ بورس اوراق مشتقه ایجاد شد، بزرگترین بورس دنیا در پذیرش شرکت‌ها، معاملات سهام، اوراق مشتق از سهام و نرخ بهره اوراق قرضه توزیع داده های بازار به شمار می‌رود. این ادغام در نوع خود بزرگترین ادغامی بود که سبب ایجاد یک بازار سهام جهانی واقعی شد. در بورس سهام نیویورک نیز بیش از ۳۲۰۰ سهام مختلف پذیرفته شده و معامله میشود. متوسط حجم دلاری معاملات روزانه بورس سهام آمریکا در سال ۲۰۰۷ میلادی، ۹/۹۳میلیارد دلار و در نتیجه معامله ۲/۲ میلیارد سهم بوده است.
فرایند معامله:
تمامی معاملاتی که در بورس سهام آمریکا انجام میشود،در مکان خاصی از تالار بورس(که به آن واحد معاملات)انجام میشود(به شکل۸-۸مراجعه شود). در این بازار هر سهامی به یک بازارساز متخصص تخصیص داده میشود. بازارساز متخصص بورس عضوی از بورس استکه مسئولیت حفظ بازار و حفظ قدرت نقدشوندگی سهام های تخصیص داده شدهبه او را بر عهده دارد. بازارساز متخصص بورس وظیفه تثبیت جریان سفارش های سهام و قیمت آن را در زمانی که بازاربا تلاطم مواجه میشود، بازارساز متخصص بورس با خرید سهام به تثبیت قیمت سهام کمک میکند).
از آنجا که بازارسازی به طور معمول مستلزم داشتن حجم بالایی از وجوه نقدی است بازارسازان متخصص بورس اغلب خودشان را در قالب شرکت هایی سازماندهی می کند تعداد نفرات شرکت های بازارسازی متخصص بورس به طور معمول بین دو تا ۲۰ نفر است شرکت‌های بازارساز متخصص بورس ممکن است بیش از یک سهام را بازارسازی کند با این حال برای هر سهام پذیرفته‌شده در بورس فقط یک بازارساز متخصص بورس تخصیص داده میشود .
به طور کلی از آنجا که بازارسازان متخصص بورس متعهد به تثبیت قیمت بازار منصفانه برای سهام هستند و حتی شاید به این منظور در تثبیت قیمت‌ها نیز مداخله کنند به همین منظور بورسها اغلب تضمین کنندگان فروش اوراق بهادار و موسسات تامین سرمایه که مسئول ارائه بهترین قیمت موجود به مشتریان خود و برای اوراق جدید هستند اجازه نمی‌دهند که بازارساز متخصص بوس باشند.
در یک واحد معاملاتی سه نوع معامله انجام میشود:
۱- کارگزاران می توانند به نیابت از مشتریان و با قیمت بازار معامله کند (specialist firms)
۲- سفارش های به قیمت به قیمت معین اغلب به وسیله بازارساز متخصص بورس اعمال می شوند (commission broker)
۳- بازارسازان متخصص پوست به وسیله حساب خود معامله می‌کنند. (floor broker)
این نوع معاملات به تفصیل در ادامه توضیح داده خواهد شد تا ماه دسامبر سال ۲۰۰۵ میلادی برای انجام معاملات در تالار بورس سهام نیویورک نیاز به مجوز معامله بود و فقط سازمان های عضو بورس سهام نیویورک می توانستم برای اخذ مجوز اقدام کنند هر مجوز معامله به سازمان دارنده آن این امکان را می دهد تا به صورت الکترونیکی و فیزیکی و امکانات معاملاتی بازار بورس سهام نیویورک دسترسی داشته باشد.
خرید سهام در بورس نیویورک
در بازار های ثانویه در بورس مجوز معاملاتی در یک مزایده به فروش می‌رفت و تا یک سال نیز اعتبار داشت حداقل قیمت مربوط به مجوز معامله مربوط به هر مزایده بازار ثانویه چیست؟ بازار ثانویه چیست؟ نیز به وسیله بورس سهام نیویورک تعیین میشود به طور کلی همانطور که در شکل ۹-۸ نشان داده شده است وقتی افراد تصمیم به انجام معامله در بورس سهام نیویورک می گیرند با کارگزار خود مانند موسسه مریل لینچ تماس می‌گیرند کارگزار سپس سفارش را به نماینده خود در بورس مستقر است و به آن کارگزار کارمزد بگیر گفته میشود.
و یا برای کارگزار تالار بورس که برای آنها کار میکند ارسال میکند تا او این سفارش را به بازار ساز مناسب آن منتقل کند یکی از وظایف بازارساز متخصص بورس اجرای سفارش ها برای کارگزاران تالار بورس یا کارگزاران کمیسیون بگیر است با این حال خود کارگزاران می توانند بدون استفاده از بازارساز متخصص بورس در واحد معاملاتی اقدام به اجرای سفارش کنند همچنین سفارش ها به طور فرایندی از طریق شبکه معاملاتی اینترنت و از طرف عموم سرمایه‌گذاران به بورس سرازیر میشود در این روش سفارش بدون اینکه به دست کارگزار کمیسیون بگیر برسد به صورت مستقیم به دست کارگزار تالارمی‌رسد.
وقتی که معامله تکمیل می شود این کار اغلب در کمتر از ۱۵ دقیقه صورت می‌گیرد. انجام معامله به وسیله کارگزار تایید خواهد شد معامله به طور معمول در سه روز تسویه میشود به این معنا که سرمایه‌گذار سه روز وقت دارد مبلغ معامله را پرداخت کرده و کارگزار تالار یا کارگزار کمیسیون بگیر سه روز مهلت دارد تا سهام را تحویل بگیرد.
سفارش به قیمت روز یا سفارش به قیمت معین
بخش عمده‌ای از سفارش هایی که برای کارگزاران تالار بورس و کارگزاران کمیسیون بگیر ارسال میشود دو نوع هستند سفارش به قیمت روز یا سفارش به قیمت معین. سفارش به قیمت روز به سفارشی اطلاق میشود که وقتی سفارش به واحد معاملاتی می‌رسد کارگزار یا بازارساز متخصص بورس سفارش را با بهترین قیمت موجود معامله می کند.
در این حالت کارگزار با مراجعه به واحد معاملاتی سفارش را انجام می‌دهد. اما سفارش به قیمت معین به سفارشی اطلاق می شود که فقط با قیمت تعیین شده معامله میشود وقتی کارگزاری سفارش به قیمت ماهانه دریافت می‌کنند در واحد معاملاتی منتظر قیمتی نزدیک به قیمت تعیین شده خواهد ماند وقتی که قیمت جاری نزدیک به قیمت تعیین شده نباشد کارگزار قادر به اجرای سفارش نخواهد بود و فقط در زمانی سفارش اجرا میشود که قیمت جاری سهام با قیمت تعیین شده برابر باشد برخی از سفارش ها با قیمت معین محدود زمانی دارند اگر سفارش در آن محدوده زمانی به اجرا در نیاید از فهرست سفارش بازارساز حذف میشود.
ارتباط بین سفارش به قیمت روز و سفارش و قیمت معین
در شکل ۱۰-۸ ارتباط بین سفارش به قیمت روز سفارش و قیمت معین نشان داده شده است.وقتی سفارش و قیمت روز عرضه میشود، معامله با قیمت جاری بازار یعنی ۷۵/۹۷ دلار به ازای هر سهم، به اجرا در می آید این قیمت با توجه به عرضه کلی سهام و تقاضای سهام به وسیله سرمایه‌گذاران تعیین میشود. اگر قیمت سفارش به قیمت معین( یعنی ۶۲۵/۹۷دلار هر سهم )متفاوت از قیمت جاری بازار باشد سفارش در دفاتر بازارساز متخصص بورس باقی خواهد ماند. چنانچه شرایط عرضه و تقاضا تغییر کند (یعنی منحنی تقاضا در شکل۱۰-۸ به کاهش یابد)قیمت بازار به ۹۷/۶۲۵ دلار هر سهم کاهش پیدا میکند. و در این حالت بازارساز متخصص بورس اقدام به اجرای سفارش با قیمت معین کرده و کارگزار از اجرای سفارش مطلع میکند.
خرید و فروش اوراق بهادار با استفاده از برنامه ریزی های رایانه‌ای بورس سهام نیویورک خرید و فروش همزمان ۱۵ سهام مختلف را که ارزش سهام آنها بیش از یک میلیون دلار است به وسیله سیستم خودکاری با عنوان خرید و فروش اوراق بهادار با استفاده از برنامه ریزی های رایانه ای انجام می دهد .برای مثال: از این سیستم می توان برای ایجاد بیمه برای پرتفلیواستفاده .کرد کسی که از این سیستم استفاده می کند،می‌تواند بر پرتفلیو از سهام از وضعیت بلند (وضعیت خرید)و در قرارداد پیمان آتی شاخص سهام از وضعیت کوتاه (وضعیت فروش )استفاده کند در این حالت چنانچه ارزش بازار پرتفلیو سهام کاهش داشته باشد،ضرر و زیان آنها ایجاد شده از راه وضعیت سرمایه گذاری اتخاذ شده در پیمان آتی جبران خواهد شد.تطبیق زمانی این معاملات به وسیله برنامه های رایانه ای تعیین میشود.
اوراق بهادار (Security) چیست؟
بازارهای مالی در سرتاسر جهان، شامل بخش‌های مختلفی است، یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در بازارهای مالی، «اوراق بهادار» است. در این مطلب، با کمک مقاله‌ای از وب‌سایت اینوستوپدیا، با تعریف اوراق بهادار، انواع آن، سرمایه‌گذاری و معامله‌گری در این حوزه و وضعیت قانون‌گذاری آن آشنا خواهید شد.
اوراق بهادار چیست؟
اوراق بهادار (Security)، به هر دارایی یا حقی گفته میشود که ماهیت غیرفیزیکی دارد، از نظر قانون معتبر شناخته میشود و می‌توان آن را به فروش رساند.
در بیشتر کشورها، اوراق بهادار شامل موارد زیر میشود:
- یک موقعیت مالکیتی در شرکت‌هایی که به صورت عمومی در بورس معامله می‌شوند (سهام در بورس)
- یک رابطه طلبکاری از یک نهاد دولتی یا خصوصی (اوراق قرضه)
- یا یک حق مالکیت بر ابزارهای بازار ثانویه چیست؟ مالی مشتقه (قرارداد آتی یا قرارداد اختیار)
به زبان ساده، اوراق بهادار وعده‌ای است که از نظر قانونی لازم‌الاجرا است و می‌توان آن را خرید، فروخت و یا با چیز ارزشمند دیگری مبادله کرد.
برای درک بهتر اوراق بهادار به این مثال توجه کنید. فردی روی کاغذی می‌نویسد:
من در تاریخ ۱۰ فروردین ۱۴۰۰، خودروی خود را به دارنده‌ی این برگه انتقال خواهم داد.
اگر این برگه به تأیید یک نهاد دولتی یا قانونی برسد، تبدیل به اوراق بهادار میشود؛ یعنی ورقی که بها دارد. بنابراین این برگه دارای ارزش است و ممکن است مردم به خرید یا فروش این برگه علاقه نشان دهند. بدیهی است که اگر خودرو تا قبل از تحویل صحیح و سالم مانده باشد، ارزش برگه نیز بالا خواهد رفت. در مقابل اگر مشکلی برای اتومبیل پیش بیاید، افراد علاقه کمتری به در اختیار داشتن آن برگه نشان خواهند داد و در نتیجه، ارزش آن افت خواهد کرد.
انواع اوراق بهادار
انواع اوراق بهادار
اوراق بهادار را می‌توان به دو دسته عمده سهام و بدهی تقسیم کرد. با این حال، دسته دیگری به نام ترکیبی وجود دارد که در آن، بخشی از ویژگی‌های اوراق سهام و اوراق بدهی ترکیب شده است. در ادامه، با این سه دسته بیشتر آشنا خواهیم شد.
«سهام» یا «اوراق حقوق صاحبان سهام»، متداول‌ترین نوع از انواع اوراق بهادار است. سهام، یک نفع مالکیتی است که سهام‌داران در یک نهاد (مانند یک شرکت) در اختیار دارند و یکی از انواع سهم در بازار سرمایه است. اوراق سهام شامل دو دسته‌ی سهام عادی و سهام مقدم است.
دارندگان سهام معمولاً دریافتی منظم ندارند، هر چند در برخی موارد سود سهم را دریافت می‌کنند. اما سود اصلی سهام‌داران از این سرمایه‌گذاری، سودی است که از فروش خود سهام (اوراق بهادار) به دست می‌آید (با این فرض که ارزش سهم افزایش یافته باشد).
دارندگان سهام این اختیار را دارند که به میزان سهام خود، در کنترل شرکت سهیم باشند. ضریب تأثیر رأی هر سهام‌دار به نسبت سهمی است که در اختیار دارد. در صورت ورشکستگی شرکت، سهام‌داران پس از پرداخت کلیه تعهدات به طلبکاران، باقی‌مانده دارایی شرکت را به نسبت سهمی که دارند، بین خود تقسیم می‌کنند. در صورتی‌که دارایی مالی شرکت برای پرداخت تعهدات به طلبکاران کافی نباشد، این بدهی از کالاها یا خدمات شرکت پرداخت میشود.
اوراق بدهی
«اوراق بدهی» بیانگر پولی است که وام گرفته شده است و باید بازپرداخت شود. اندازه وام، نرخ بهره و تاریخ سررسید یا تمدید، تحت شرایطی در این اوراق قید میشود. اوراق بهادار بدهی شامل اوراق قرضه دولتی و شراکتی، گواهی‌های سپرده و اوراق وثیقه‌دار است.
زمانی که کسب‌وکارها یا نهادهای دولتی برای انجام فعالیت‌های اقتصادی نیاز به پول داشته باشند، با فروش اوراق قرضه می‌توانند سرمایه مورد نیاز خود را تأمین کنند. سرمایه‌گذار با خرید اوراق قرضه که از آن به عنوان «اوراق بهادارِ با درآمد ثابت» نیز یاد میشود، برای بازه زمانی خاصی مقداری پول به یک نهاد قرض می‌دهد و بهرۀ ثابتی (ماهانه یا سالانه) از آن نهاد تحت عنوان درآمد ثابت دریافت میکند. اوراق قرضه دارای تاریخ سررسید است. وقتی اوراق قرضه به موعد سررسید خود می‌رسد، نهادی که پول سرمایه‌گذاران را دریافت کرده است، اصل پول را بازپرداخت میکند.
به‌طور کلی، دارندگان اوراق بدهی به طور منظم بهره، بازپرداخت اصل پول و سایر حقوق قراردادی تصریح شده (که شامل حق رأی نیست) را دریافت می‌کنند. این اوراق برای مدت معینی صادر می‌شوند و در پایان توسط صادرکننده یا «ناشر» بازخرید می‌شوند. ناشر، نهادی حقوقی است که اوراق بهادار را به نام خود منتشر میکند.
اوراق ترکیبی
«اوراق بهادار ترکیبی» همانطور که از نامش پیداست، برخی از ویژگی‌های اوراق بدهی و سهام را در کنار هم دارد. اوراق ترکیبی به سه دسته اصلی تقسیم میشود:
- سهام تضمینی: قرارداد اختیاری که توسط شرکت صادر میشود و به سهام‌داران حق خرید سهام را در یک بازه زمانی و با یک قیمت مشخص می‌دهد.
- سهام ترجیحی: سهم شرکت‌هایی که پرداخت بهره، سود سهام یا سایر بازدهی‌های سرمایه در آنها ارجح است.
- اوراق قابل تبدیل: اوراق قرضه‌ای که می‌توان آنها را در بازار بورس به سهام شرکت ناشر تبدیل کرد.
سرمایه‌گذاری در حوزه اوراق بهادار
نهادی که اوراق بهادار را تولید کرده و به فروش می‌رساند، «ناشر» نام دارد و کسانی که این اوراق را می‌خرند، سرمایه‌گذار نامیده می‌شوند.
به‌طور کلی، اوراق بهادار نمایانگر یک سرمایه‌گذاری و وسیله‌ای است که نهادها، شرکت‌ها و سایر بنگاه‌های تجاری می‌توانند به‌وسیله آن سرمایه جذب کنند. شرکت‌ها با عرضه سهام خود به عموم مردم از طریق عرضه اولیه سهام (IPO) می‌توانند سرمایه بسیار زیادی جذب کنند.
برای مثال، مسئولین یک شهر یا ایالت یا کشور می‌توانند با صدور اوراق قرضه شهری، وجوه مورد نیاز برای یک پروژه را جمع‌آوری کنند. بسته به تقاضای بازار و یا ساختار قیمت‌گذاری یک موسسه، جذب سرمایه از طریق عرضه اوراق می‌توند گزینه مناسب‌تری نسبت به تأمین اعتبار از طریق وام بانکی باشد.
سرمایه‌گذاری در حوزه اوراق بهادار
از طرف دیگر، خرید این اوراق با پولِ وام‌گرفته‌شده، که اصطلاحاً «خرید وجه تضمین با اهرم» نیز نامیده میشود، یکی از روش‌های محبوب برای سرمایه‌گذاری است. در اصل، یک شرکت ممکن است برای تسویه بدهی یا سایر تعهدات خود به نهادهای دیگر، حقوق مالکیتی خود را به صورت پول نقد یا سایر انواع اوراق بهادار به اشخاص حقیقی واگذار کند. این نوع تمهیداتِ وثیقه‌ای اخیرا در بین سرمایه‌گذاران نهادی افزایش یافته است.
اوراق بهادار چگونه معامله می‌شوند؟
اوراقی که به صورت عمومی معامله می‌شوند، در فهرست «بورس» قرار می‌گیرند. بورس، بازاری متشکل و خودانتظام است که اوراق بهادار در آن توسط کارگزاران یا معامله‌گران و طبق مقررات، مورد دادوستد قرار می‌گیرد.
ناشران می‌توانند با اطمینان دادن به معامله‌گران از جنبه قانون‌گذاری و تأمین نقدینگی، نظر معامله‌گرها را به سهام خود جلب کنند. در سال‌های اخیر، سیستم‌های تجاری الکترونیکی غیر رسمی متداول‌تر شده‌اند و معامله‌گران به جای دادوستد اوراق کاغذی، به صورت آنلاین معامله می‌کنند.
همانطور که اشاره شد، به اولین فروش عمده سهام یک شرکت در بورس، «عرضه اولیه» (IPO) گفته میشود. بازاری که یک سهم برای اولین بار در آن پذیره‌نویسی و عرضه میشود، «بازار اولیه» نامیده میشود.
در جریان عرضه اولیه، ناشر، فروشنده سهم است و سرمایه‌گذار یا تریدر، معامله‌گر سهم هستند. اما بعد از پایان عرضه اولیه، سهم وارد معاملات ثانویه میشود که در آن، سهم‌ها صرفا به عنوان یک دارایی از یک تریدر یا سرمایه‌گذار به تریدر دیگر منتقل می‌شوند. به بازاری که معاملات ثانویه در آن جاری است، «بازار ثانویه» گفته میشود. سهام‌داران می‌توانند سهام خود را در ازای پول نقد یا سود سرمایه به سایر سرمایه‌گذاران بفروشند، بنابراین، بازار ثانویه بازار اولیه را تکمیل میکند.
اوراق بهادار ممکن است به صورت خصوصی و به گروه محدودی که واجد شرایط هستند، عرضه شود. هر از گاهی سهام شرکت‌ها به صورت ترکیبی از عرضه عمومی و خصوصی ارائه می‌شوند.
انواع دیگر اوراق بهادار
اوراق بهادار دارای گواهی به صورت فیزیک و کاغذی ارائه می‌شوند. این اوراق همچنین ممکن است در سیستم ثبت مستقیم نگه‌داری شوند. به عبارت دیگر، یک مامور ثبت به نمایندگی از شرکت، سهام شرکت را بدون اینکه نیاز به صدور گواهی فیزیکی باشد، حفظ میکند.
فناوری‌ها و سیاست‌های مدرن، نیاز به اوراق دارای گواهی را برطرف کرده است. اکنون سیستمی توسعه یافته است که در آن ناشران می‌توانند یک گواهی جهانی واحد را به نمایندگی از تمام اوراق بهادار معتبر، در یک صندوق امانت‌داری بین‌المللی به نام شرکت «Depository Trust» یا «DTC» سپرده‌گذاری کنند. کلیه اوراق بهاداری که در DTC معامله می‌شوند، به صورت الکترونیکی هستند. شایان ذکر است که اوراق بهادار دارای گواهی و بدون گواهی هیچ تفاوتی از نظر حقوق و امتیازات سهام‌دار و ناشر ندارند.
اوراق بهادار حامل به اوراق قابل مذاکره گفته میشود که حقوق مربوط به اوراق را به سهام‌دار می‌دهد. این اوراق تحت موارد خاص از یک سرمایه‌گذار به سرمایه‌گذار دیگر بازار ثانویه چیست؟ منتقل می‌شوند. اوراق حاملی که قبل از الکترونیکی شدنِ اوراق وجود داشتند، از لحاظ ماهیت مالکیتی همیشه مجزا از هم بودند؛ یعنی هر ورق بهادار، بیانگر یک دارایی جداگانه بود و از نظر قانونی با سایر اوراق تفاوت داشت. این اوراق بهادار در اکثر موارد قابل دادوستد هستند، اما در موارد نادری نیز این‌گونه نیست. این بدان معناست که با وام گرفتن، وام‌گیرنده می‌تواند در زمان بازپرداخت، خودِ دارایی یا یک دارایی مشابه دیگر را که معادل با دارایی اصلی است، پرداخت کند. در برخی موارد، ممکن است از اوراق بهادار حامل برای دور زدن مالیات استفاده شود. به همین دلیل، ناشران، سهام‌داران و قانون‌گذاران دید مثبتی به این اوراق ندارند. بنابراین استفاده از این اوراق در ایالات متحده نادر است.
اوراق بهادار ثبت‌شده به گونه‌ای از اوراق گفته میشود که نام سهام‌دار و سایر جزئیات لازم توسط ناشر در یک دفتر کل ثبت میشود. هرگونه دادوستد این اوراق به شرطی انجام میشود که اصلاحات لازم در دفتر کل ثبت شود.
قانون‌گذاری
در ایالات متحده، «کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده آمریکا» (SEC)، عرضه عمومی و فروش این اوراق را قانون‌گذاری میکند.
کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا
اما در ایران، این وظیفه به «شورای عالی بورس و اوراق بهادار» و «سازمان بورس و اوراق بهادار» محول شده است. طبق قوانین اوراق، مصوب سال ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی، تعریف این دو نهاد به شرح زیر است:
«شورا» بالاترین رکن بازار است که تصویب سیاست‌های کلان آن بازار را برعهده دارد. اعضـای شورا به شرح زیر است:
- وزیر امور اقتصادی و دارایی
- وزیر بازرگانی
- رییس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
- رؤسای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و اتاق تعاون
- رئیس «سازمان» که به عنوان دبیر شورا و سخنگوی سازمان نیز انجام وظیفه خواهد کرد
- دادستان کل کشور یا معاون وی
- یک نفر نماینده از طرف کانون‌ها
- سه نفر خبره مالی منحصراً از بخش خصوصی با مشورت تشکل‌هـای حرفـه‌ای بـازار اوراق بهـادار بـه پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی و تصویب هیئت وزیران
- یک نفر خبره منحصراً از بخش خصوصی به پیشنهاد وزیر ذيربط و تصویب هیئت وزیـران بـرای هـر بورس کالایی
سازمان بورس
«سازمان بورس»، یک موسسه بازار ثانویه چیست؟ عمومی غیردولتی است که دارای شخصیت حقـوقی و مـالی مسـتقل بـوده و از محـل کارمزدهای دریافتی و سهمی از حق پذیرش شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار و سایر درآمدها اداره میشود.
ساختمان سازمان بورس
برای اطلاع از جزئیات تعاریف و قوانین بورس در ایران، می‌توانید به وب‌سایت سازمان بورس مراجعه کنید.
